Het heet BeBook, Cybook, iLiad of PRS 505, en al sinds de millenniumwissel wordt de doorbraak voorspeld. Maar nog steeds heeft het e-book geen dambreuk veroorzaakt. Digitaal lezen, inclusief ezelsoor: ‘Dit is niet meer tegen te houden.’
Door Rob Gollin (de Volkskrant)
De papieren versie van Echt sexy van Renate Dorrestein haalde zo’n 100 duizend verkochte exemplaren. Directeur Mizzi van der Pluijm van haar uitgeverij, Contact: ‘Raad eens hoeveel e-books we er tot nu toe van hebben verkocht.’ ‘Eh, 100?’
’14.’
’14?’
’14.’
En dan is Echt Sexy nog een bestseller in Contacts bestand met te downloaden literatuur.
Opgelet: Van der Pluijm vindt de cijfers niet ontmoedigend. ‘We streven ernaar eind volgend jaar 90 procent van al onze uitgaven ook in elektronische vorm aan te bieden. Dit is niet meer tegen te houden. Dit is de toekomst.’ En dit is de mening van de schrijfster zelf: ‘Ik ben helemaal weg van het e-book.’
Komt het er dan toch van, de al sinds de millenniumwissel voorspelde doorbraak van papierloze lectuur, op internet op te vissen en te lezen op een scherm – naar keuze op de pc, iPhone en verwante mobieltjes, of speciaal ontwikkelde e-readers waarin tientallen, zo niet honderden boeken kunnen schuilgaan?
Een dambreuk tekent zich nog vooral af in statistiek. Een peiling op de afgelopen internationale boekenbeurs in Frankfurt leerde dat 40 procent van de uitgevers gelooft dat in 2018 digitale verkopen de afzet van producten op papier zal overtreffen. Het e-book stond er centraal op seminars en in de wandelgang. Nog een vooruitblik: in 2012 zullen er 18,3 miljoen e-bookreaders zijn afgezet. Dat deze maand schrijvers en uitgevers in de Verenigde Staten een akkoord met Google bereikten over een zoekprogramma naar elektronische edities van boeken die niet meer in druk verkrijgbaar zijn, zou je een teken aan de wand kunnen noemen. Een in eigen land niet weg te poetsen signaal is dat alle AKO-nominaties van dit jaar als e-book te verkrijgen zijn, op de digitale boekwinkel ebooks.nl, met ‘enkele honderden’ betaalde downloads als resultaat.
Maar de werkelijkheid tot dusver is dat de digitale verkopen zelfs in voorloopland VS tot nu toe nog geen 1 procent van het totaal aan boekenomzet uitmaken. Nog een prognose, nu met de keerzijde: in opdracht van Adformatie peilde het bureau MSI-ACI dat nog geen 2 procent van de Nederlanders van plan is een e-reader aan te schaffen. Te duur, en wat is er trouwens mis met het aloude, alom gewaardeerde boek uit boom?
Een belangrijke reden voor de digitale sprong voorwaarts zou deze middag op de vergadertafel kunnen liggen van het bedrijf iRex Technologies, gevestigd op de High Tech Campus in Eindhoven. Het oogt als een kloeke kantooragenda, maar bij het openklappen wordt een schermpje zichtbaar met letters op een matgrijze ondergrond, die via een pc zijn binnengehaald van het World Wide Web. Een druk op een knop en zie daar: na een korte aarzeling verschijnt de volgende pagina. Dit is de iLiad van iRex Technologies, een bedrijf voortgekomen uit Philips gelederen. Maar het had evengoed de BeBook van het Utrechtse consumentenelektronicabedrijf Endless Ideas kunnen zijn (een aangepaste versie van een Chinees model, de Hanlin V3), een PRS 505 van Sony, of een Cybook van het franse Bookeen. Amazon.com biedt in de Verenigde Staten de Kindle aan; die werkt overigens alleen daar.
|
Het aantal e-bookreaders dat in een winkel verkrijgbaar is, is beperkt. Webshops zijn tot nu toe de meest benutte verkoopplaatsen. iRex Technologies biedt modellen aan in filialen van Selexyz en enkele speciaalzaken. Een extra vormt een abonnement op NRC Handelsblad, die elke dag kan worden binnengehaald.
Endless Ideas kondigt met de Bebook een offensief aan in de grote ketens. Over de verkopen tot nu toe beperken de bedrijven zich tot de mededeling dat die ‘enkele duizenden’ bedraagt.
Wat de makers ook beweren – lezen op de e-reader is een andere ervaring dan het lezen van een boek. Hoewel de paginanummers zichtbaar zijn, voel je niet goed waar je zit. Tersluiks wat passages verder blikken, is er niet bij. Altijd is er een druk op de knop nodig. De techniek stelt het geduld op de proef. Het duurt soms nogal wat seconden voordat de volgende pagina verschijnt. Tot de andere beleving behoort ook het luisteren naar muziek – er kunnen MP3-bestanden worden opgezet, af te luisteren via een hoofdtelefoontje – en meer anonimiteit; niemand weet wat je onder ogen hebt. Het beeld doet in comfort weinig onder voor het papier, tenzij je hecht aan geur, geluid en gevoel. De letters zijn, afhankelijk van het format waarin het boek is binnengehaald, aan te Sinds enige tijd levert iRex een nog groter model, met 10,2 inch scherm, waarop gemakkelijk A4-documenten kunnen worden gelezen. Daarmee mikt het bedrijf vooral op zakelijke gebruikers. Het zou echt tot papierbesparing kunnen leiden. Volgens iRex belandt de helft van geprinte pagina’s binnen een dag in de prullenmand of bij het oud papier. |
Op deze generatie e-readers, verzekeren betrokkenen, zal het e- book gaan gedijen. Renate Dorrestein: ‘Stel je voor: niet meer dat geprop van leesvoer in je vakantiekoffer, en toch een hele stapel mee. Dit is de iPod voor de lezer.’ Mizzi van der Pluijm: ‘Op boekenbeurzen loop ik altijd te sjouwen. Tientallen kilo’s. Nu laad ik in zo’n doosje 200 boeken in.’
De oerversies hadden nog flikkerende LCD-schermpjes, snel uitgeputte batterijen en wogen veel. E-ink, een Amerikaanse vinding, was de impuls die nodig was, Philips wist het in schermpjes te stoppen. Alle merken passen het toe. Tussen een glazen en plastic plaat zit een substraat met bolletjes, gevuld met zwarte en witte korreitjes. Spanningsverschillen brengen zwart of wit aan de leesoppervlakte. IRex-manager Willem Endhoven legt de voordelen uit. Het beeld is rustig, te vergelijken met papier. Lezen in zonlicht en onder een
scherpe hoek kan. Het energieverbruik is laag. Alleen het omslaan van een pagina vraagt stroom; het kan zo’n 7.500 keer voordat de batterij leeg raakt.
De verwantschap met het echte boek wordt beklemtoond. In vormgeving, bijvoorbeeld. Het kastje van de iLiad loopt rechtsboven iets omhoog. Zie: een ezelsoor. Maar ook in beleving. Endless Ideas-directeur Johan Hagenbeuk: ‘We horen het vaak bij presentaties: zet ‘m eens aan. Maar dan staat-ie al aan. De pagina die je ziet is geen dummy. Dit is het beeld.’ En: ‘Toen ik voor het eerst zo’n e-book las, had ik de neiging om bij het omslaan de duim nat te maken.’ Nog een overeenkomst: in bed moet het leeslampje aan.
Er bestaan ook twijfels of de e-reader wel het platform wordt voor digitaal lezen. Er zijn modellen met wifi aan boord, maar die geeft alleen toegang tot gelieerde, op tekst georienteerde sites. Internetten, e-mailen of films afspelen, zelfs kleuren weergeven, is met e-ink (nog) niet mogelijk. Op internetfora verkondigen deelnemers geregeld dat de toekomstmuziek voor de literatuur in smartphones zit. Dan heb je alles in een. Een kleiner, onrustiger ogend scherm wordt voor lief genomen. Naar verluidt werd in de VS de Kindle op grote schaal tweedehands aangeboden, nadat er leesapplicaties voor de iPhone en iPod Touch beschikbaar kwamen. Bladzijden omslaan doe je door je vinger over het scherm te vegen; toch nog een associatie met de verre papieren familie. En wat te denken van de aangekondigde lezer met een flexibel scherm, de Readius van een andere Philips-wees, Polymer Vision, ook gevestigd op de Eindhovense High Tech Campus?
Tot dusver is er geen winnende drager aan te wijzen. Directeur Wiebe de Jager van uitgeverij Eburon, die met de webshop ebook-readers.nl naast verkoop ook plek biedt aan tests en ervaringen, verwacht dat de
varianten naast elkaar zullen bestaan. ‘De e-reader moet je vooral zien als vervanging van het boek. De iPhone is meer voor snackende lezers.’
Wat de digitale lezer ook zal kiezen, voor een doorbraak van het e-book is meer nodig dan apparatuur. Titels, daar gaat het volgens alle kenners om. Content, in jargon. Het gros van het aanbod bestond eerst uit gedateerde uitgaven, verdorde klassiekers, belegen vertalingen. Maar er is beweging naar actualiteit. Erik Rigters van webshop ebook.nl van uitgeversgroep NDC/VBK: ‘Het bewustzijn komt. Wij moesten vroeger met ons verhaal naar uitgevers. Nu komen ze naar ons.’ Kijk maar naar het buitenland, zegt hij. Grote spelers als Random House en Harper Collins zetten vrijwel al hun uitgaven online.
Directeur Joost Nijsen van uitgeverij Podium spreekt van Verkennende bewegingen’. De broncode van Eric Smit en de Supermarkt-wijngids van Nicolaas Klei komen beschikbaar voor e-reader en iPhone. ‘Ik denk dat non-fictie meer kans maakt. Als je even snel iets wilt opzoeken, is dat digitaal gemakkelijk. Maar misschien denk ik er volgend jaar al anders over.’
Er zijn er die nog voorzichtiger zijn. Wouter van Oorschot beaamt het volmondig: zijn uitgeverij heeft nooit voorop gelopen bij ’technotreunische’ ontwikkelingen. Zeker, het is een ’tantaliserende’ gedachte dat er in een plat doosje een kleine bibliotheek kan schuilgaan, maar aan de andere kant: ‘als je onder de olijfboom zit, wil je niet dat in de passage waarin de geliefden elkaar vinden het scherm ineens op zwart gaat. Maar we volgen het met belangstelling. Zeker voor scholieren is het een oplossing, zo’n doosje in de tas met de boterhammen.’
Zijn grootste bezwaar deelt hij met de anderen: de vrees dat kopieerdrift de branche grote schade zal toebrengen. Het schrikbeeld vormt de muziekindustrie. Weliswaar zijn er al beveiligingen, maar waterdicht zullen die nooit worden. Studenten in de VS wisselen al op grote schaal dure studieboeken uit door ze te scannen en met readers op te halen.
Erik Rigters van ebook.nl gelooft dat het allemaal niet zo’n vaart zal lopen. ‘Muziek is veel universeler. Dat loont nog de moeite. Maar het Nederlands vormt een klein taalgebied. En niet iedereen zal geinteresseerd zijn in een kopie van het standaardwerk over totempalen in West-Afrika.’ De makers van e-bookreaders dragen nog een oplossing aan om kopieren te ont-moedigen: de prijs van actuele titels – nu vaak 70 tot 80 procent van het bedrag voor de papieren druk- moet fors naar beneden.
Ook volgens believer Mizzi van der Pluijm van Contact zijn er nog veel onzekerheden. ‘Hoe zit het met de royalty’s voor de schrijvers? Hoe zit het met de BTW, met de vaste boekenprijs, met de layout? Maar dit is de tijd om alles te proberen. We moeten daar zijn als het zover is.’ Behalve de lezer profiteert ook de bedrijfstak: voorraad- en transportproblemen behoren straks tot het verleden, werken zijn virtueel een oneindig leven beschoren.
Ook de Vereniging van Schrijvers en Vertalers houdt rekening met gewijzigde verhoudingen. Als van een auteur een e-book verschijnt, heeft hij recht op een vergoeding, te vergelijken met een licentie voor een luisterboek of film. Maar de royalty’s vormen nog een vraagteken. Coordinator Janne Rijkers: ‘We zien soms contracten voorbij komen met 15 procent royalty’s. Dat lijkt ons erg laag. De productiekosten zijn beperkt. Welk percentage dan? Tja. De helft?’
Zal schrijfster Renate Dorrestein het niet betreuren als het boek verdwijnt? Zal ze de geur niet missen, het papier tussen de vingers, het onbekommerde bladeren, het schurende geluid van de omgeslagen bladzijde? ‘Ik denk dat het papieren boek wel blijft. Er zullen altijd liefhebbers zijn. Maar eerlijk gezegd doet het me niks. Overvolle kasten in de huiskamer. Gelijmde ruggetjes die uit elkaar vallen. Vergeelde pagina’s. En ruikt de inkt bij Flaubert nu echt anders dan bij McEwan?’
En wie vindt dat het e-book maar langzaam de barrieres slecht, moet wel beseffen dat papier er, na de uitvinding, ook ruwweg twaalf eeuwen over heeft gedaan om breed te worden omarmd.
