Op weg naar een legale digitale boekenmarkt

0

In de V.S. maakt het ebook momenteel een stormachtige ontwikkeling door. Ieder kwartaal neemt de verkoop van digitale boeken met tientallen procenten toe, terwijl de verkoop van gedrukte boeken stagneert. In Nederland maakt het ebook momenteel nog geen één procent uit van de markt, maar daar komt vroeger of later verandering in. Het Nederlandse boekenvak lijkt echter onvoldoende voorbereid op radicale veranderingen in de keten. De ‘Werkgroep Digitaal Lezen’ doet daarom aanbevelingen.

‘Denk het ondenkbare, want dat gaat gebeuren’. Zo begon Hidde van der Louw, category manager bij Bol.com, op woensdag 27 april zijn lezing op het jaarlijkse symposium van de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak (KVB). Een symposium dat geheel in het teken stond van de digitalisering van het boek. Want het digitale boek is in opmars en zorgt voor veel onrust en vragen binnen de gelederen van uitgevers, boekhandelaren en bibliotheken. Want hoe moeten we omgaan met mogelijke piraterij van digitale boeken? Wat is de ideale verkoopprijs van een ebook? Moeten bibliotheken ebooks gaan uitlenen en zo ja, hoe gaat dat dan technisch in zijn werk? Hoe gaan we om met beveiliging tegen kopiëren die in de praktijk uiterst gebruiksonvriendelijk blijkt? Hoe gaan we om met het auteursrecht in het digitale tijdperk?

Helaas reageren brancheverenigingen en directies van uitgeverijen en boekhandels tot op heden vooral defensief op de opkomst van het digitale boek. Daarom is het aanbod van ebooks momenteel beperkt (op het moment iets meer dan 7.000 Nederlandstalige titels), zijn de ebooks relatief duur (vaak nog 80% van de prijs van het gedrukte boek), is het zeer beperkt mogelijk om ebooks te lenen in een bibliotheek, en zijn veel digitale boeken voorzien van digital rights management (DRM), een beveiligingstechniek die onbeperkt kopiëren tegen moet gaan maar in de praktijk leidt tot veel vragen bij helpdesks van boekverkopers en tot frustratie bij lezers omdat zij de door hen gekochte ebooks niet zomaar op meerdere apparaten kunnen zetten.

Er zijn wel ontwikkelingen in het boekenvak gaande, zo kondigden het Nederlands Uitgeversverbond (NUV) en de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb) eind 2010 aan gezamenlijk een Nederlands ebookplatform te creëren, dat zowel voor uitgevers als boekhandels zou moeten faciliteren in het aanbieden, distribueren en verkopen van digitale boeken. Helaas kwam aan die samenwerking snel een einde en gingen de twee partijen bij monde van NUV-directeur Geert Noorman een ‘Developing Apart Together’-relatie aan; beide brancheorganisaties gaan kijken wat de eisen zijn die hun achterbannen aan het platform zouden stellen, waarna er later bekeken wordt in hoeverre er overlap is en er weer in gezamenlijkheid opgetrokken kan worden.

Ondertussen marcheren spelers als Apple, Google en Amazon gewoon door. Internationaal opererende hardwareleveranciers en technologiebedrijven voeren vooral in de V.S. momenteel een grote strijd om de gunst van de digitale lezer. Amazon doet dat met een platform waar zowel content als hardware naadloos op elkaar aansluiten, en is inmiddels ook buiten de VS actief met ebookverkoop. De iBookstore van Apple is momenteel niet geopend voor Nederlandse consumenten – boekverkopers stapten namelijk hard op de rem toen zij lucht kregen van plannen van het Centraal Boekhuis om ebooks te leveren aan Apple – maar het lijkt erop dat uitgevers nu direct zaken doen met Apple zodat de iBookstore wellicht dit jaar alsnog haar deuren opent in Nederland. En ook Google en het Canadese bedrijf Kobo hebben aangekondigd zich binnenkort op de Europese markt te richten.

De situatie is dus ontstaan dat het Nederlandse boekenvak verzand is geraakt in een machtstrijd, waarbij iedereen zijn plekje in de keten probeert veilig te stellen, terwijl consumenten zich meer en meer afvragen waarom ze niet gewoon een ebook in de iBookstore kunnen kopen of waarom nieuwe boeken niet meteen ook digitaal verkrijgbaar zijn. En wat doen die consumenten: die wachten niet af, die gaan op zoek naar alternatieven, helaas vaak in de vorm van illegale downloads. Althans, downloaden is strikt genomen niet illegaal in Nederland, alhoewel staatssecraris Teeven – hierin van harte gesteund door het NUV – downloaders strafrechtelijk aan wil gaan pakken. Een strijd die, zo getuige ook de lessen die de muziekindustrie na jarenlange rechtszaken pijnlijk heeft moeten leren, volstrekt zinloos is en vooral veel tijd en energie opslokt die beter op positieve wijze aangewend had kunnen worden: bijvoorbeeld door te experimenten met nieuwe business modellen, onderzoek te doen naar prijselasticiteit van digitale boeken (ebooks vallen immers niet onder de Wet op de vaste boekenprijs), en nieuwe coalities aangaan met spelers die op dit moment geen deel uitmaken van het boekenvak.

Zo ontstaat er als vanzelf een illegale ebookmarkt en maakt het boekenvak dezelfde fouten als de muziekindustrie: een branche die niet in staat was zichzelf om te vormen naar een nieuw tijdperk, waarin drager volstrekt ondergeschikt raakte aan content en de fundamenten onder oude businessmodellen in rap tempo weggeslagen werden. De vertegenwoordigers van het boekenvak laten helaas dezelfde primaire reactie zien als destijds de managers binnen de muziekindustrie: content tegen beter weten in beveiligen, het digitale aanbod kunstmatig beperken en/of te hoog prijzen, en een juridische strijd voeren tegen wat tot voor kort je eigen klanten waren.

Met deze zorgelijke ontwikkeling in het achterhoofd is er eind 2010 een Werkgroep Digitaal Lezen van start gegaan met een inventarisatie van de problematiek en de missie om aanbevelingen te formuleren voor het Nederlandse boekenvak. In deze werkgroep namen mensen uit diverse geledingen plaats; zowel auteurs, uitgevers, boekhandels en vertegenwoordigers van de bibliotheeksector en het CPNB werden uitgenodigd om hun visie te verkondigen. Dat heeft geleid tot een whitepaper met daarin een achttal eenvoudige maar positiefconstructieve aanbevelingen:

  • Samenwerking is geen optie maar noodzaak. Niemand kan alleen opboksen tegen grote internationale bedrijven;
  • De prijs van het digitale boek moet omlaag; kies voor een prijsstelling die niet is gerelateerd aan de fysieke prijs, en leg het niveau over de gehele linie (veel) lager dan nu;
  • Het aanbod moet fors omhoog; bied veel meer digitale boeken aan, ook (recente) backlist, en breng de digitale editie meteen uit bij het uitkomen van het fysieke boek;
  • De lezer mag geen last hebben van beveiliging; stap over op social drm (waarbij bijvoorbeeld de naam van de koper in een ebook wordt gezet) of geen drm, zeker nu de lezer over steeds meer apparaten beschikt waarmee hij digitale content kan lezen;
  • Concentreer je op de legale markt; piraterij is een gegeven en zal altijd blijven bestaan;
  • Kom met extraatjes om de lezer over de brug te krijgen; deel bijvoorbeeld als boekenvak samen een digitale boekenbon uit aan iedere Nederlander, zodat die kennis kan maken met digitaal lezen;
  • Zorg voor een mentaliteitsverandering; het is niet de vraag of de Nederlander digitaal gaat lezen, maar of hij zijn boeken legaal aanschaft dan wel illegaal. Maak door het bieden van een aantrekkelijk legaal aanbod de keuze zo makkelijk mogelijk;
  • Werk geen andere partijen tegen vanuit eigen belang; het komt als een boemerang terug, waarbij het hele vak slachtoffer wordt.

Bovenstaande aanbevelingen zijn tijdens het KVB symposium gepresenteerd en de leden van de werkgroep zullen zich ieder in zijn of haar eigen sector hard maken voor het opvolgen van deze richtlijnen. De leden van de werkgroep hopen van harte dat vertegenwoordigers van brancheorganisaties, uitgevers, boekhandelaren en bibliotheken niet alleen kennis nemen van deze aanbevelingen, maar zich ook veel meer gaan verdiepen in de wetmatigheden van digitale boekcreatie, –distributie en –verkoop, aangezien de spelregels echt fundamenteel verschillen van de spelregels waarop de keten nu gebaseerd is: ‘denk het ondenkbare, want dat gaat gebeuren’. Vergeet daarbij niet dat we niet alleen doelen op commerciële belangen, maar vooral ook over het culturele en educatieve belang van boeken, ‘in wat voor vorm die ook aangeboden worden, dat doet er eigenlijk niet toe’, zoals CPNB-voorman Eppo van Nispen dit tijdens het symposium nog eens benadrukte. Uiteindelijk moet het boekenvak nu aan de slag om hun geloofwaardigheid richting consument te behouden en de weg vrij te maken naar een legale digitale boekenmarkt, en daartoe is deze brief een dringende maar welgemeende oproep.

Namens de Werkgroep Digitaal Lezen,

Wiebe de Jager

De leden van de werkgroep:

Eppo van Nispen tot Sevenaer (directeur CPNB)
Janne Rijkers (Hoofd Juridische Zaken van de Vereniging van Schrijvers en Vertalers en coördinator bij de Vereniging van Letterkundigen)
Angelique Wouters (Chief digital officer bij Selexyz)
Daniel Ropers (Managing Director Bol.com)
Renate Dorrestein (Auteur)
Wiebe de Jager (Directeur uitgeverij Eburon en mede-oprichter eReaders Groep)
Erwin Blom (schrijver/ freelancer/oprichter en mede-eigenaar van The Crowds)
Jürgen Snoeren (Manager Operations and Digital Meulenhoff Boekerij)
Martijn Griffioen (Directeur uitgeverij Dutch Media)
Michiel Laan (Programmamanager eBooks bij Stichting Bibliotheek.nl)
Eric Razenberg (President Pearson Benelux)
Federica Foroni Lo Faro (Category Manager Digitaal Bol.com)

LAAT EEN REACTIE ACHTER

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in