Vandaag is het precies een jaar geleden dat Bol.com en Sony hun samenwerking op het gebied van digitaal lezen bekendmaakten. Per 1 september 2009 begon Bol.com met de verkoop van de Sony Reader. Tegelijk lanceerde het een webshop voor de verkoop van ebooks. De introductie werd ondersteund door een brede reclamecampagne. Hierdoor kwam er in Nederland veel aandacht voor digitaal lezen. Maar is digitaal lezen nu echt definitief doorgebroken in ons land?
Twee en een half jaar geleden werd door TNO voorspeld dat de ereader op dit moment in Nederland ingeburgerd zou zijn. Na nog eens drie jaar, in 2013, zou de marktpenetratie volgens het onderzoeksinstituut 30 procent bedragen. Toen die voorspelling gedaan werd, stelde TNO wel dat er twee voorwaarden zouden zijn: ereaders zouden in prijs omlaag moeten en het aanbod Nederlandse content zou moeten groeien.
Wat deze twee voorwaarden betreft is er nog onvoldoende veranderd. In 2008 waren ereaders te koop voor rond de 300 euro, nu zijn ze dat nog steeds. De recente prijsverlagingen van Sony (169 en 249 euro) waren voorlopig niet genoeg om andere fabrikanten over de streep te trekken. Onlangs introduceerde Samsung nog een nieuwe ereader voor 329 euro en Bebook verhoogde de prijs van de Bebook Neo van 300 naar 329 euro. In de VS is een andere trend te zien, daar gaan de prijzen van ereaders wel fors omlaag, richting de 100 tot 150 dollar.
Het aanbod Nederlandse ebooks kende een lichte groei, maar is op dit moment nog niet om over naar huis te schrijven. Van de door het CPNB gepubliceerde top-60 van bestsellers is nu gemiddeld ongeveer de helft als ebook leverbaar. Op het gebied van oudere titels stelt het aanbod ebooks helemaal teleur. Via het Centraal Boekhuis zijn er momenteel ruim 4.000 titels leverbaar als ebook.
Groei
Ondanks dat het niet halen van deze voorwaarden weinig positief stemt voor een mogelijke doorbraak van digitaal lezen in Nederland, waren er de afgelopen tijd ook veel goede geluiden te horen. In de eerste maanden van 2010 begon het aantal verkochte ebooks wel fors te groeien. Van november 2009 tot juni 2010 werden er daarnaast volgens onderzoeksbureau GfK zo’n 50.000 ereaders verkocht in Nederland. Die ereaders zelf werden het afgelopen jaar ook geavanceerder. Er kwamen ereaders met wifi, en dat zorgde ervoor dat boekwinkels als Selexyz en Bol.com hun webwinkels daarop aanpasten. Ebooks kunnen nu draadloos aangeschaft worden, net als bij de Kindle van Amazon. De eInk-techniek maakte daarbij ook een ontwikkeling door, in snelheid en contrast. Leg een ereader uit 2008 naast een ereader uit 2010 en je merkt het verschil duidelijk.
Waar de aanhangers van digitaal lezen over het algemeen echter het meest opgewonden van raken, zijn de geluiden die ons uit de Verenigde Staten bereiken. Voor een aantal uitgevers daar gaat het aandeel verkochte ebooks al richting de tien procent van de omzet. Daarbij komt dat zowel de ereaders als de ebooks er gemiddeld een stuk goedkoper zijn, en het aanbod ebooks in vergelijking met Nederland tot de verbeelding spreekt.
Slow starter
Is Nederland slechts een slow starter, of komt het om uiteenlopende redenen (DRM, uitgevers, boekwinkels, schrijvers) voorlopig helemaal niet goed met digitaal lezen? Wat het afgelopen jaar in Nederland in elk geval veranderd is, is de aandacht voor digitaal lezen. Mede onder invloed van de publiciteit die de iPad met zich meebracht, weten veel mensen nu van het bestaan van ereaders en digitale boeken. Steeds meer uitgevers, schrijvers en lezers experimenteren met de mogelijkheden van ereaders, smartphones en tablets.
Daarnaast zorgden ook allerlei ontwikkelingen op de markt voor digitaal lezen voor meer aandacht. Zo gingen er in 2010 een aantal ereaderfabrikanten failliet en werden eerder aangekondigde ereaders uitgesteld of nooit op de markt gebracht. Het Nederlandse iRex, speler van het eerste uur, maakte na een faillissement een doorstart maar richt zich nu alleen nog op de zakelijke markt.
Verder schakelde de Groep Algemene Uitgevers de Stichting Brein in om ebookpiraterij te gaan bestrijden. Dit gebeurde onder meer als gevolg van de stijging van het aantal illegale ebooks via websites als Marktplaats en torrentsites. Die piraterij kon een vlucht nemen doordat het erg makkelijk bleek om het door uitgevers vaak toegepaste Adobe DRM van ebooks af te halen.
De protesten van consumenten tegen deze vorm van DRM zorgden er ook voor dat uitgevers en andere partijen begonnen te experimenteren met het uitgeven van ebooks zonder restrictief DRM. Zo kwam de eBookstick van Peter de Ruiter op de markt. Op de ebooks op deze USBstick zit geen beveiliging, zodat ze door consumenten makkelijk op het apparaat van keuze gelezen kunnen worden.
Een andere aankondiging die voor ophef en aandacht zorgde, was het initiatief van schrijver Leon de Winter. Hij liet weten zijn uitgever te gaan omzeilen en zijn ebooks direct aan het publiek te gaan aanbieden op het nieuwe platform C-Shed. Hoewel er tot op heden niets meer van dit initiatief gehoord is, blijkt wel dat het niet langer vanzelfsprekend is dat auteurs hun publiek enkel via de uitgever bereiken.
Wat kunnen we komend jaar verwachten?
Wat het resultaat van die toegenomen aandacht zal zijn valt nu nog moeilijk te zeggen. Ereaders zullen uiteindelijk ook hier goedkoper worden: wanneer er in de VS ereaders voor 100 dollar of minder zijn, vinden die ook hun weg naar Europa wel. Het aanbod ebooks zal eveneens stijgen. De iBookstore zal over niet al te lange tijd actief worden en de start van Google Editions zal een flinke vergroting van het aanbod teweegbrengen.
De komende paar maanden staat ons een stortvloed aan tablets en ereaders te wachten. De kerstperiode zal, nog sterker dan vorig jaar, een flinke groei van het aantal verkochte ereaders en ebooks laten zien. De komst van een groot aantal nieuwe tablets, zoals de Samsung Galaxy Tab, zal zorgen dat steeds meer mensen een apparaat hebben waar digitale boeken op gelezen kunnen worden.
Nieuwe technieken als Mirasol en het Nederlandse Liquavista staan op het punt door te breken. Ook smartphonefabrikanten hopen met hun toestellen een graantje mee te pikken. Door de publiciteit die met dit alles gepaard gaat, zal ook de aandacht voor ebooks alleen maar weer toenemen. Uitgevers die met hun content nu aan de zijlijn staan, zullen ook over de streep getrokken worden, of anders rechts ingehaald worden door auteurs, uitgevers en boekwinkels die wel nieuwe kansen zien.
Daarnaast worden ook allerlei nieuwe initiatieven ontwikkeld die ervoor zorgen dat de aandacht voor digitaal lezen toeneemt. Educatieve instellingen en uitgevers werken aan digitalisering van hun producten, tijdschriften komen met applicaties voor de iPad en voor Android-apparaten, het eerder genoemde Google Editions zal ‘in the cloud’ lezen stimuleren en het nieuwe platform eLinea zal ervoor zorgen dat consumenten meer keuzevrijheid krijgen bij het digitaal lezen van kranten- en tijdschriftenartikelen.
Behalve het weglaten van DRM, zoals op de eBookstick, experimenteren veel partijen ook met andere vormen van DRM. Het Centraal Boekhuis, de grootste distributeur van boeken in Nederland, gaat later dit jaar ook de mogelijkheid bieden ebooks met daarin de naam van de koper uit te geven. De ebooks met dit zogenaamde Social DRM kunnen dan in principe makkelijk door lezers naar verschillende apparaten gekopieerd worden, maar omdat de naam van de koper erin staat zullen ze waarschijnlijk minder snel op illegale wijze aangeboden worden.
Ook zullen steeds meer partijen ebooks gaan aanbieden. De grote boekhandelsketens zoals Selexyz, Ako en Bruna bieden inmiddels allemaal ebooks aan, en ook sommige particuliere boekhandels stappen in de digitale boeken. En natuurlijk is ook ebook-aanbieder van het eerste uur, eBook.nl, nog altijd actief. Toch lijkt Bol.com een moeilijk in te halen voorsprong te hebben opgebouwd in het afgelopen jaar.
Een andere interessante ontwikkeling is dat uit diverse onderzoeken blijkt dat bezitters van ereaders na hun aankoop meer boeken zijn gaan lezen. Het zou daarom best eens kunnen zijn dat een stijgende populariteit van ereaders ervoor zal zorgen dat er ook in Nederland weer meer gelezen zal gaan worden. Wat voor soort boeken worden er dan digitaal gelezen? Op dit moment zijn vooral vertaalde thrillers en romans in Nederland populair als ebook, dat zal voor een deel echter ook met het aanbod te maken hebben. Wanneer meer Nederlandse schrijvers hun boeken als ebook zullen aanbieden, zal daar ongetwijfeld meer diversiteit in komen. Experimenten met les- en studiemateriaal voor de ereader zijn tot nu toe nog niet succesvol geweest, maar zullen wanneer de apparaten geavanceerder worden mogelijk wel aanslaan.
In navolging van de VS worden zoals gezegd uiteindelijk in Nederland ook de ereaders goedkoper. Dit zal grote problemen opleveren voor fabrikanten die geen boekwinkel achter zich hebben staan. Bedrijven als Amazon en Barnes & Noble hoeven geen winst te maken op de ereaders, dat doen ze wel op de ebooks. Daardoor kunnen ze stunten met ereaderprijzen, iets wat producenten als Bebook en Pocketbook niet kunnen doen. Niet voor niets sluiten steeds meer ereader- en tabletfabrikanten daarom eerst deals met ebookwinkels, of komen ze zoals Toshiba, Sharp en eerder al Sony met hun eigen ebookwinkel.
Verder valt te verwachten dat tablets en multifunctionele apparaten een flink deel van de markt van stand-alone ereaders af zullen pakken. Dit zorgt ervoor dat er eveneens meer aandacht zal komen voor verrijkte ebooks. Vooral op het gebied van non-fictie en kinderboeken zal de toevoeging van multimedia aan ebooks voor veel verandering kunnen zorgen. Mogelijk zal ook het nieuwe Blio-formaat dat dit najaar door het Centraal Boekhuis ondersteund gaat worden daar een rol in spelen.
Al die ontwikkelingen laten zien dat er nu toch echt veel aan de gang is in de Nederlandse ebookwereld. Daardoor zou de situatie er binnen nu en een jaar wel eens heel anders uit kunnen zien.
