Nu het jaar er bijna op zit is het tijd om terug te kijken. Wat heeft 2011 ons gebracht? Hoe staat de markt voor digitaal lezen er op dit moment voor, en wat waren de grote gebeurtenissen van dit jaar?
Verrassing
2011 begon voor een aantal uitgevers en boekverkopers met een verrassing, toen Apple halverwege januari liet weten content op de iPad en iPhone voortaan enkel nog via in-app verkopen te willen laten verrichten. App-bouwers moesten de linkjes naar hun externe sites verwijderen en mochten hun ebooks en digitale kranten en tijdschriften alleen nog via Apple’s betalingssysteem verkopen.
Hoewel Apple de deadline voor deze verandering op 31 maart had gezet, duurde het voor sommigen, zoals Amazon, tot eind juli voordat de veranderingen doorgevoerd waren. Veel uitgevers kozen ervoor mee te gaan met Apple en zo steeds 30 procent over elke transactie aan Apple af te dragen. Zeker voor boekverkopers bleek dat echter een stap te ver. Onder meer Amazon, Bol.com en Kobo lieten de mogelijkheid weg om rechtstreeks ebooks aan te schaffen in de app. Voor sommige apps betekenden de nieuwe regels zelfs het einde.
In Nederland was er in januari ook groot nieuws. Schermenontwikkelaar Liquavista werd plotseling overgenomen door Samsung, wat ervoor zorgde dat de ontwikkeling van dit nieuwe soort energiezuinige schermen door kon gaan. Sindsdien is er evenwel weinig meer van de voortgang gehoord, wat doet vermoeden dat het nog wel even zal duren voordat de eerste schermen met deze techniek op de markt komen.
Media
De ontwikkelingen rondom ebooks bereikten dit jaar steeds vaker de grote media. Zo werd breed uitgemeten dat het Boekenweekgeschenk dit jaar voor het eerst als ebook beschikbaar was, en kwamen de bibliotheken met het nieuws dat ze een eregalerij bedacht hadden waarin belangrijke werken uit de Nederlandse literatuur een plaats krijgen.
Dat het digitale boek een zekere status begint te krijgen was ook duidelijk toen de Europese Commissie in maart invallen bij uitgevers deed om duidelijkheid te krijgen over mogelijke illegale prijsafspraken. Begin december liet de Commissie weten dat er inderdaad aanwijzingen zijn voor dergelijke prijsafspraken tussen Apple en een aantal grote uitgevers.
Die prijsafspraken zouden gemaakt zijn om ebookverkopers als Amazon en Kobo dwars te zitten. Want ook deze partijen gingen zich dit jaar met Europa bezighouden. Amazon opende ebookwinkels in Frankrijk, Spanje, Italië en Duitsland, en Kobo richtte zich dit jaar op Groot-Brittannië, Duitsland en Frankrijk. Die laatste is een relatief onbekende nieuwkomer, maar wel een met ‘gigantische ambities’, ook in Nederland. Inmiddels zijn de eerste Nederlandse ebooks zonder officiële aankondiging verschenen bij deze webwinkel. Eerder had ook Apple zonder rumoer de iBookstore al opengezet voor Nederlandse uitgevers.
Patentenstrijd
Ook op andere manieren kwamen de grote spelers in het nieuws. Na het succes van de iPad probeerden dit jaar vele fabrikanten, zoals Motorola, Samsung, Asus, Sony en Toshiba, een Android-tablet in de markt te zetten. Met name Samsung was daarin succesvol met de Galaxy Tab 10,1. Dat liet Apple echter niet op zich zitten, het bedrijf opende de aanval in de rechtszaal en probeerde de verkoop van de tablet te verbieden. Een patentenstrijd was geboren.
Op het gebied van de hardware waren er in 2011 geen grote doorbraken wat de ereaders betreft. Wel kwamen alle grote spelers met nieuwe apparaten op de proppen. Zo lanceerde Amazon maar liefst vier verschillende apparaten (drie ereaders en een tablet), kwam Kobo met een nieuwe ereader en een tablet, introduceerde Barnes & Noble de Nook Simple Touch en een vernieuwde tablet en bracht Sony de T1-ereader op de markt. Opvallend is dat vrijwel alle nieuwe ereaders min of meer dezelfde specificaties hebben: een aanraakscherm, wifi en een minimalistisch ontwerp. Ook de prijs ging dit jaar weer een stuk omlaag. De goedkoopste Kindle kost in de VS nog maar 79 dollar. Daarbij krijg je dan wel een versie die gesponsord wordt met advertenties, een andere noviteit die dit jaar door Amazon geïntroduceerd werd. Ook Kobo maakte de eigen ereader 30 dollar goedkoper door advertenties toe te voegen.
2011 was ook het jaar van de grote namen in schrijversland. JK Rowling kwam met het nieuws dat ze de verkoop van de Harry Potter-ebooks in eigen hand zou nemen. Ze lanceerde de website Pottermore, een platform voor fans van de serie. Verder besloten ook sommige andere schrijvers dat ze hun bestaande uitgevers niet nodig hadden bij hun ebookplannen. Barry Eisler weigerde een bestsellercontract en publiceerde zelf via Amazon. John Locke werd de eerste auteur zonder uitgeverscontract die meer dan een miljoen ebooks via Amazon verkocht. De Kindle Million Club telt inmiddels al 14 auteurs.
Hema
Behalve deze grotere ontwikkelingen waren er ook nog talloze kleinere nieuwsfeiten die al met al het jaar kleur gaven. Zo startte Hema plotseling met de verkoop van ebooks en boeken, stapte uitgeverij Meulenhoff-Boekerij over van Adobe DRM naar watermerkbeveiliging, kwam de eerste ereader/tablet met Mirasolscherm in Zuid-Korea op de markt, ging het Spaanse Spotifymodel 24Symbols van start, begonnen veel scholen met iPad-pilots voor leerlingen en was er weer veel ophef rondom illegale downloads, het BTW-tarief en een mogelijke vaste boekenprijs voor ebooks.
Die ophef over downloads uit illegale bron werd aangewakkerd door de Nederlandse Uitgeversvereniging, die na een initiatief van Staatssecretaris Teeven van Justitie aangaf nog verder te willen gaan en individuele downloaders strafbaar te willen stellen. Hoe je hier ook over denkt, feit is wel dat er dit jaar op steeds grotere schaal downloads van enorme hoeveelheden Nederlandse digitale boeken op internet te vinden zijn. Gebleken is dat een strenge beveiliging en het kunstmatig laag houden van het aanbod mensen er niet van weerhouden heeft hun eigen boeken te digitaliseren of de beveiliging van aangeschafte boeken te kraken en ze online aan anderen beschikbaar te stellen.
Balans
Wat is de balans van dit jaar? Het ebookaanbod is vooral de laatste maanden redelijk snel gegroeid: nu zijn er ruim 10.000 Nederlandse titels commercieel verkrijgbaar, een jaar geleden waren dat er nog de helft minder. De wereldwijde ereaderverkoop verdubbelde dit jaar naar in totaal ongeveer 27 miljoen verkochte apparaten. Ook de tablets deden het goed, daarvan zijn er wereldwijd ruim 60 miljoen van verkocht. Al met al is de gedachte gerechtvaardigd dat we in Nederland – met de toetreding van steeds meer concurrerende partijen – aan de vooravond van de echte doorbraak van het digitale lezen staan. Daarom zal het interessant zijn om te zien wat 2012 ons zal brengen. Daarover lees je later vanmiddag meer in onze vooruitblik op het komende jaar.
