[b]De bibliotheek van de toekomst[/b]
[b]Kommer en kwel.[/b]
De laatste weken bereiken ons allerlei onheilstijdingen uit de Vlaamse en Nederlandse uitgeverswereld. De boekenverkoop loopt drastisch terug, het merendeel van de uitgevers draait rode cijfers en gevestigde waarden als Rainbowpockets verdwijnen van de markt. Ook de boekhandels kennen een dramatisch omzetverlies en heel wat onafhankelijke boekhandels zijn al verdwenen uit het straatbeeld. Fnac kondigt zelfs aan zijn schapruimte voor boeken te verkleinen en stofzuigers te gaan verkopen. De crisis zit daar ongetwijfeld voor iets tussen maar ook de veranderende leesgewoontes van de mensen spelen een rol. Tablets geven je overal en altijd toegang tot het internet en zorgen ervoor dat mensen, die vroeger een boek ter hand namen, nu hun leesvertier zoeken op het net.
Het digitale lezen is niet langer de toekomst maar het heden. In Vlaanderen en Nederland is de verkoop van e-boeken nog marginaal maar in de Angelsaksische landen draaien de e-boekenwinkels op volle toeren.
E-boeken zijn in ons taalgebied de grote bedreiging voor onze uitgeverijen en een nog veel grotere voor de traditionele boekhandels. Als wij even massaal gaan overschakelen naar e-boeken zoals de Amerikanen dat nu al doen, dan zijn traditionele uitgeverijen en boekhandels ten dode opgeschreven.
Bestsellers zoals Aspe, Brusselmans, Nicci French,… houden de traditionele boekhandel momenteel nog recht en zorgen ervoor dat uitgeverijen boeken kunnen blijven uitgeven. De best verkopende boeken maken het mogelijk om boeken met kleinere oplages economisch te verantwoorden. De top-100 in de boekenhitparade laat de rekening kloppen voor de honderden andere boeken die op de markt verschijnen.
Omdat de Nederlandstalige bestsellerlijst zo kort is en toch zo’n verpletterende verantwoordelijkheid heeft, schuilt het gevaar om het hoekje. Als deze boeken binnenkort voornamelijk digitaal gaan gelezen worden, zullen ze ook massaal illegaal beschikbaar zijn. Door zijn zeer beperkte bestandsgrootte is een e-boek vele malen makkelijker illegaal te verspreiden dan een liedje of een film. Eén lezer koopt het boek, haalt de belachelijk eenvoudig te kraken DRM-beveiliging weg en stuurt het boek naar zijn vrienden. Deze vrienden gaan niet nalaten hetzelfde te doen en zo verspreidt het boek zich razendsnel. Gevolg is dat elk nieuw e-boek binnen enkele dagen na het verschijnen wel ergens online te vinden zal zijn. En dit gaat in de toekomst alleen maar meer gebeuren.
De strijd aanbinden tegen deze praktijken is een op voorhand verloren zaak, dat heeft de muziekindustire mogen ondervinden. De inkomsten van uitgeverijen uit hun bestsellers zullen dalen en zullen bijgevolg de andere uitgaves ook in gevaar brengen. Auteurs zullen eveneens delen in de klappen. De muziekindustrie kent uitwegen naar live concerten, muziekdiensten als Spotify en merchandising om de kas enigszins te blijven spijzen. Voor boeken zijn er weinig of geen alternatieven.
Uitgevers en boekhandels zullen machteloos staan en zullen nog meer in financiële nood geraken. Distributieketens, waar boeken niet levensnoodzakelijk zijn, zullen alleen overblijven met hun beperkte aanbod. De gespecialiseerde boekhandel zal alleen online kunnen overleven als ze tenminste kunnen opboksen tegen de grote jongens als Amazon, iBooks en Google die hier vroeg of laat zullen neerstrijken en de markt inpalmen.
Om het hoofd te kunnen bieden aan al deze bedreigingen is er een drastische oplossing nodig. Net zoals tijdens de bankencrisis moet de overheid ingrijpen. Onze boekensector moet genationaliseerd worden. Maar de overheid mag zeker geen uitgever worden maar moet alle boeken in elektronisch formaat gratis ter beschikking stellen van iedereen.
Een boude stelling en heel wat mensen zullen beginnen steigeren. Een verklaring is dus wenselijk.
[b]Bibliotheekbudget besteden aan een gratis e-boekenplatform.[/b]
Een Vlaming draagt jaarlijks voor 35 euro bij aan de boekenomzet van de Nederlandstalige uitgeverijen (exclusief school- en wetenschappelijke boeken). Met 6 miljoen inwoners betekent dit dus een omzet van 210 miljoen euro. Daartegenover staat dat Vlaanderen 170 miljoen besteedt aan zijn bibliotheken, zonder rekening te houden met de kosten van de vele honderden bibliotheekgebouwen. Het bibliotheekbudget in zijn geheel overstijgt dus ruimschoots de boekenomzet. In Nederland is er een gelijkaardige situatie.
Bibliotheken zijn destijds opgezet om boeken voor iedereen toegankelijk te maken. Dit ideaal was natuurlijk slechts gedeeltelijk realiseerbaar. Niet alle bibliotheken kunnen alle boeken aanbieden en zeker niet voldoende exemplaren beschikbaar stellen om iedereen te bedienen. Denk maar hoe vaak je een boek nooit te lezen krijgt wegens altijd uitgeleend.
Het ideaal van “alle boeken voor iedereen en altijd beschikbaar” is wel bereikbaar met een e-boekenplatform voor alle Nederlandstaligen. Iedereen kan dan via zijn tablet of ereader de boeken “uitlenen” die hij maar wil. Het platform houdt minutieus bij welke boeken uitgeleend worden en hoe vaak én hoe lang ze gelezen worden. Auteurs en uitgevers worden vergoed volgens deze parameters uit het totaalbudget voor de bibliotheken. De boeken die het meest gelezen worden gaan nog steeds het meeste centen in het laatje brengen. Een eerlijke verdeelsleutel is zeker en vast samen te zetten.
Auteurs en uitgevers gaan in dit model zelfs meer verdienen want hun omzet blijft identiek maar de kosten van papier, drukken en distributie vallen weg. Auteurs en uitgevers moeten zich alleen nog toeleggen op het promoten van hun boeken want hoe meer hun boeken gelezen worden, hoe meer ze gaan verdienen. Hun businessmodel blijft nagenoeg intact. Het wordt zelfs beter. Boeken die nu geen kans krijgen op de boekenmarkt gaan met dit model makkelijker toch een weg vinden naar de lezer en daar zal zeker af en toe een kaskraker tussen zitten. Uitgevers kunnen tevens meer focussen op andere vormen van inkomsten, wat op zijn beurt weer interessant wordt wegens de grote verspreiding en makkelijke toegankelijkheid van de boeken.
De onafhankelijke boekhandels kunnen door uitgeverijen ingeschakeld worden voor de lokale promotie van de boeken. Hoogstwaarschijnlijk zullen ze wel geen winkel meer uitbaten maar leesavonden organiseren, een leesclub leiden, boeken recenseren,… Of ze kunnen hun winkel ombouwen tot een literair café, toch de ultieme droom van menig boekhandelaar.
Schoolboeken, wetenschappelijke boeken, vakliteratuur en de minderheid aan boeken die toch nog beter op papier uitgegeven worden, kunnen natuurlijk nog wel via boekhandel verhandeld worden.
De lezer vaart er natuurlijk ook wel bij. De ultieme democratisering van het boek. “Alle boeken altijd en overal beschikbaar” is toch een zalige gedachte voor elke boekenliefhebber. Het zal de leescultuur bevorderen, meer en andere interesses opwekken en de mensen en de gehele maatschappij naar een hoger niveau optillen.
Ereaders zijn vandaag al zeer betaalbaar en zullen alleen maar goedkoper worden. De overheid kan, zolang de e-readers meer dan pakweg 50 euro kosten, ook een huurprogramma opzetten zodat digitaal lezen in ieders bereik ligt.
Een gratis e-boekenplatform uitbouwen is ook heel eenvoudig. De moeilijkste en duurste facetten van een digitaal boekenplatform, beveiliging via DRM en betalingen regelen, vallen grotendeels of helemaal weg.
Niets dan voordelen dus? Neen, er zijn enkele nadelen. Bibliotheken zullen verdwijnen of krijgen een totaal andere bestemming maar dat zou sowieso toch gebeuren. Een boek schenken wordt moeilijk, boekhandelaars zullen zich moeten heroriënteren en er zal een stuk nostalgie verdwijnen. Heel wat mensen zullen op z’n minst tegen een carrièrewending aankijken en er zullen een aantal verliezers zijn in het nieuwe boekenvak. Maar het maatschappelijk belang weegt hier niet tegenop. Nu het ideaal van de algehele beschibaarheid van boeken voor het eerst in de boekengeschiedenis technisch en budgetgewijs mogelijk is, moeten we deze kans met beide handen grijpen.
Koen Hoebeek
20 jaar actief in digitale wereld en zeer begaan met het boekenvak
